تغذیه نوزادان :
تغذیه صحیح نقش اصلی را در رشد وتکامل طبیعی کودکان برعهده دارد. پس از تولد رشدونمو نوزاد به چگونگی تغذیه و تعادل رژیم غذایی بستگی داشته و درصورتی که مادر سالم باشد، شیر او بهترین وكاملترين غذا براي شيرخوار محسوب می گردد. در اين دوران شيرمادر به تنهايي به علاوه قطره مولتي ويتامين ( از 15 روزگي) كليه نيازهاي تغذيه‌اي شيرخوار را تأمين مي‌كند. شیرمادر از نظر روحی سبب پیوند عاطفی بین مادر و شیرخوار می گردد که در وابستگی مادر و فرزند به یکدیگر بسیار مؤثر است.
تغذیه با شیرمادر و مزایای آن:
- شیرمادر استریل بوده از آلودگی عاری است.
- شیرمادر از نظر اقتصادی ارزان و همیشه در دسترس است.
- شیرمادر در هر زمانی با دمای مناسب و با توجه به نیاز کودک در دسترس اوست. برای درست کردن شیرخشک نیاز به آب و استریل کردن بطری و سرشیشه و حمل آنها است. شیرمادر نیاز به حمل ندارد و هر کجا برود آمادگی تولید شیر وجود دارد بدون آنکه گرم یا سرد باشد.
- شیرمادر دارای پروتئین و چربی مناسب برای کودک بوده و مواد معدنی و ویتامین های آن کاملترین فرمول برای نوزاد است.
در مقام مقایسه:
- پروتئین شیرگاو بیشتر از شیرمادر است و تغذیه با آن فشار بیشتری به کلیه های شیرخوار وارد می سازد.
- مقدار لاکتوز شیرمادر بالاتر از شیرگاو است( برای جبران می توان شیرگاو را رقیق نموده، و برای جبران کمبود لاکتوز به آن مقداری شکر، حدود 3/5 گرم در 100 سی سی شیر افزود).
- چربی شیرمادر بیشتر از شیرگاو است و قابل هضم تر نیز می باشد ( شیرمادر غنی از آنزیم لیپاز است).
- قدرت جذب آهن شیرمادر بیشتر است، لذا بروز کمخونی در شیرخوارانی که با شیرمادر تغذیه می شوندکمتر از آنهایی است که با شیرگاو تغذیه می شوند.
- نسبت کلسیم به فسفر نیز در شیرمادر به ترتیبی است که رشدونمو و سلامت شیرخوار را بهتر تأمین می نماید.
- کودکانی که با شیرمادر تغذیه می شوند کمتر از آنهایی که شیرگاو یا شیرخشک می خورند به اسهال و اختلالات گوارشی مبتلا می گردند، همچنین در برابر بیماریها (بیماریهای ویروسی و باکتریایی) مقاومتر بوده و مرگ و میر آنها خیلی کمتر از کودکان مذکور می باشد، شیرمادر میزان ابتلاء به آسم و آلرژی را در شیرخوارکاهش می دهد
- شیرمادر آسودگی روانی و رشد عاطفی نوزاد را تأمین می نماید و موجب افزایش ارتباط بین مادر وکودک می گردد.
- تغذیه با شیرمادر مواد زاید تولید نمی کند، استفاده از شیرخشک با زباله هایی همچون بسته بندیهای قوطی شیرخشک و بطری و اتلاف کاغذ همراه است.
نکاتی در مورد شیردهی:
- شیرمادر در روزهای اول تولد نوزاد کم می باشد، البته در این مدت هم نوزاد احتیاج کمتری به شیر دارد.
- شیرمادر در روزهای اول آغوز نامیده می شود که برای نوزاد ضروری است بنابراین بایستی تعذیه نوزاد بلافاصله بعد از زایمان و با آغوز شروع شده و ادامه یابد.
- تداوم شیردادن از پستان مادر با فواصل کوتاه مهمترین عامل ترشح و افزایش شیرمادر می باشد، لذا به هیچ عنوان نبایستی به نوزاد شیرخشک داد، مگر در موارد استثنایی که بایستی حتماً توسط پزشک توصیه شود.
- دفعات تغذیه از پستان بایستی بر مبنای خواست نوزاد باشد( حدود12-8 بار در طول24 ساعت).
- بهترین راه برای تشخیص کافی بودن شیرمادر، افزایش وزن و قد شیرخوار بر اساس منحنی رشد است. نوزاد در روزهای اول تولد کمی وزن از دست می دهد، این پدیده طبیعی است و نباید آن را به حساب کمبود شیرمادر گذاشت.
- خوردن مایعات زیاد توسط مادر و مک زدن پستان مادر بوسیله نوزاد ترشح شیر را زیاد می کند.
نکاتی در مورد دوشیدن شیر:
- بهتر است دوشیدن شیر زمانی صورت گیرد که پستانها پر از شیر است ، معمولاً بهترین زمان صبح هاست.
- استراحت مادر به مدت۱۰ تا۲۰ دقیقه قبل از دوشیدن شیر، خوردن مایعات نظیر یک لیوان شیر، آب میوه، چای کمرنگ و… می تواند کمک مؤثری باشد، البته مایعات گرم بیشتر از مایعات سرد به تولید شیرکمک می کند.
- دوشیدن شیربا دست بهترین روش دوشیدن است و به استفاده از پمپ های دستی ترجیح دارد. شستن دستها با صابون و شستن سینه با آب ساده توصیه می شود.
- بهتر است مادران در موقع دوشیدن شیر در محیطی آرام و ساکت و به دور از اضطراب و فشارهای عصبی و در یک وضعیت راحت بنشینند.
- فکرکردن به نوزاد، نگاه کردن به او و یا نشستن در کنار او و یا شنیدن صدای کودک به ترشح شیرکمک می کند.
- استفاده از حوله گرم و مرطوب به مدت۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی پستان و نوک آن و یا حمام کردن یا ماساژ دادن به جاری شدن شیر کمک می کند.
نحوه استفاده از شیرهای غیر از شیرمادر( در موارد لزوم):
بهترين غذا براي شيرخوار، شيرمادر است. با شيرمادر هم مواد غذايي لازم براي تأمين رشد شيرخوار در اختيار او قرار داده مي‌شود و هم به علت وجود مواد مصونيت‌زا در شيرمادر، شيرخوار در مقابل بسياري از بيماريهاي عفوني محافظت مي‌شود. مرگ و مير فرمولاخواران، به علت اسهال 18 برابر و به علت پنوموني4 برابر بيشتر از شيرمادر خواران است. سپتي سمي و مننژيت در فرمولاخواران، سه برابر شايع تر است. يكي ديگر از مزاياي شيرمادر، تغيير تركيب آن در دوره هاي مختلف است. تركيب شيرمادري كه نوزاد نارس بدنيا آورده با شيرمادري كه نوزاد رسيده (ترم) بدنيا آورده است متفاوت مي‌باشد زيرا نياز نوزاد نارس به پروتئين وكلسيم بيشتر است. تركيب شير هفته اول (كلستروم) با تركيب شير ماه اول تولد شيرخوار، متفاوت است. دركلستروم مقدار زيادي پروتئين( عمدتاً ايمونوگلوبولين) وجود دارد كه براي حفاظت شيرخوار، نقش مهمي دارد. در هر وعده شيردهي نيز تركيب قسمت اول شير(foremilk) با قسمت آخر آن (hind milk) متفاوت مي‌باشد. قسمت اول شير براي رفع تشنگي شيرخوار است لذا آبكي تر است و قسمت آخر حاوي چربي زيادتري است و براي سيرشدن شيرخوار، اهميت دارد. با وجود این شيرخواراني كـه به علت بيماري مادر و يا علل ديگر از شيرمادر محروم هستند اجباراً بطور مصنوعي تغذيه مي‌شوند. بايد دانست كه شير دايه كه زماني در مملكت ما رواج بيشتري داشت بهترين جانشين شيرمادر است به شرطي كه در انتخاب دايه دقت كافي به عمل آيد و تمام نكات لازم در مورد شيردهي رعايت شود.
براي تغذيه شيرخواراني كه از نعمت شيرمادر و شيردايه محروم هستند از شيرخشك يا فرمولا استفاده مي‌كنند و اگر شيرخشك در اختيار نباشد شير تازه گاو را بكار مي‌برند. متأسفانه به علت اختلاف زيادي كه بين ترکیبات شيرگاو و شيرمادر وجود دارد، استفاده از شيرگاو در ماههاي اول مشكل است. مهمترين تفاوت مربوط به افزايش كازئين و موادمعدني موجود در شيرگاو است. البته با تغييراتي كه در صنعت شيرخشك سازي روي ترکیب شيرگاو داده مي‌شود تركيبات اين شير را به شيرمادر نزديك مي‌كنند و بنابراين استفاده از شيرخشك براي شيرخواران محروم از شيرمادر، مناسب تر از استعمال شير تازه گاو يا شير پاستوريزه است. فرمولا ممكن است با شيرگاو تهيه شود و يا با منبع گياهي(Soy). براي تهيه شيرخشك از شيرگاو تغييراتي در پروتئين، چربي،كربوهيدرات و مواد معدني آن مي‌دهنــد و بعد به آن ويتامين اضافه مي‌كنند. شيرهاي موجود در بازار براي تغذيه شيرخواران طبيعي(نرمال) 2 نوع است: يكي براي تغذيه شيرخواران از بدوتولد است كه به آن Infant Formula می گویند، و ديگري براي تغذيه شيرخواران بعد از6 ماهگي است و به آن Follow up formula مي‌گويند. چون نياز شيرخواران به پروتئين، مواد معدني و ويتامين در6 ماه اول و دوم عمر با يكديگر تفاوت مي‌كند شيرخشك هاي موجود اين منظور را تأمين مي‌نمايد.
اگر شيرخشك در دسترس نباشد و مجبور باشيم براي تغذيه شيرخوار از شير تازه گاو استفاده كنيم بايد اين شير را پس از جوشانيدن رقيق نموده، تا عدم تحمل شيرخوار به اين شير پركازئين و پرنمك كمتر شود وكليه شيرخوار براي دفع اين همه املاح آمادگي بيشتری يابد. چون نارسي كليه، در نوزادان نارس و نوزادان با وزن تولدكم بيشتر از نوزادان رسيده است لذا از مصرف شير تازه گاو و يا شير پاستوريزه در اين شيرخواران، بايد خودداري كرد. همراه با شيرخشك بايد صبح و شب مقداري آب جوشيده خنك در اختيار شيرخوار گذاشت.
آبي كه براي تهيه شير به كار مي‌رود بايد جوشيده و ولرم باشد تا ويتامينهاي موجود در شير را از بين نبرد. شير اضافي در هر وعده را مي‌توان براي دفعه بعد استفاده كرد مشروط بر اينكه در يخچال نگهداري شود. شير تهيه شده در بطري را نبايد در دسترس حشرات قرار داد تا احتمال ابتلاي به اسهال در شيرخوار افزايش نيابد. در شستن بطري و سرشيشه بايد دقت كافي بكار برد و مادر هربار قبل از تهيه شير بايد دست هاي خود را با آب و صابون بشويد. هنگام خريد شيرخشك بايد به تاريخ انقضاي آن كه ته قوطي حك شده است توجه كرد و از خريدن و مصرف قوطي هاي فرو رفته خودداري كرد زيرا هواي خارج، از خلال سوراخ هاي ريز وارد قوطي شده تركيب شير را نامطلوب مي‌نمايد. روي برچسب قوطي اطلاعات مربوط به فرمولاسيون، راهنماي طرز تهيه و مقدار مصرف قيد شده است. از گذاشتن قوطي شيرخشك در آفتاب بايد خودداري كرد و شايان ذكر است كه نيازي به يخچال هم نيست ولي بعد از باز كردن قوطي و استفاده از پودر بايد درب قوطي را محكم بسته و در جاي خنك نگهداري كرد.
خطرات تغذیه مصنوعي:
خطرات ناشي از تجويز شيرخشك را مي‌توان به چهار دسته تقسيم كرد:
1 ـ خطرات ناشي از تكنيك غلط:
مصرف حجم کم شیر( به علت صرفه جويي مادر) ، و استفاده از شیرهای رقیق منجر به کاهش رشد و سوءتغذیه کودک شده، گرسنگی و بی قراری وی را بهمراه دارد.
- تجويز مقدار زياد شير هم كه به علت عجله مادر در بزرگ شدن شيرخوار است، علاوه بر چاقي عوارضي نظير عدم تحمل، استفراغ و ناراحتي هاي گوارشي به دنبال دارد. خوراندن شيرغليظ همچنین باعث هيپراسمولاريتي سرم شيرخوار و فشار روي كليه ( به منظور دفع مقادیر اضافی املاح) مي‌شود. اين بچه ها سريعاً بي اشتها مي‌شوند و از خوردن شير، امتناع مي‌ورزند ولي آب را با اشتياق مي‌نوشند. استفاده از شیرهای غلیظ علاوه بر عوارض کلیوی، عوارض گوارشی، مغزی وکاهش رشد شیرخوار و حتی مرگ را بدنبال دارد.
- استفاده از حجم زیاد شیر علاوه بر بروز عوارضی از قبیل استفراغ و اسهال، باعث افزایش وزن و چاقی می گردد.
2 ـ خطرات مربوط به عدم رعايت نكات لازم در نگهداري صحيح شير :
تاريخ مصرف شيرهاي خشك معمولاً تا 2 سال بعد از تهيه نيز ادامه مي‌يابد، ولي از مصرف شيرهايي كه تاريخ مصرف آن ها منقضي شده است بايد پرهيز كرد.
3 ـ مشكلات ناشي از اجزاء شيرخشك :
اندازه دلمه هاي كازئين موجود در شيرخشك بزرگتر از شيرمادر و هضم آن هم براي شيرخوار مشكل تر است. زيادي املاح موجود در شيرخشك باعث چاقي و افزايش اسمولاريته سرم مي‌شود و زمينه را براي ايجاد هيپرناترمي آماده مي‌كند.
4 ـ ساير اختلالات:
بچه هايي كه با شيرخشك تغذيه مي‌شوند بيشتر به اسهال مبتلا مي‌گردند. شيرخشك سبب چاقي مي‌شود. آسم و اگزما و مرگ ناگهاني فرمولاخوران نير شايعتر است.
- عدم رعایت اصول بهداشتی در حین تهیه شیر منجر به اختلالات گوارشی( اسهال و استفراغ) ، مسمومیت غذایی و بیماریهای عفونی و انگلی در شیرخوار می گردد.
- شير پاستوريزه: در شيرخواراني كه از تغذيه مصنوعي استفاده مي‌كنند شيرپاستوريزه را بعد از يكسالگي به جاي فرمولا تجويز مي‌كنند. در اين زمان شيرخوار علاوه بر شير،تدريجاً از غذاي خانواده هم تغذيه مي‌نمايد. با شروع شيرپاستوريزه به جاي فرمولا بايد مراقب تأمين آهن و ويتامينهاي شيرخوار بود زيرا اين مواد در شير پاستوريزه، در حد نیازشیرخوار، وجود ندارد در حالي كه در فرمولا هست