سندرم روده تحریک پذیر IBS
در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر(IBS)، رژیم عاری از "FODMAP" (رژیمی که در آن دریافت الیگو/ دی/ مونوساکاریدها و پلی ال های تخمیر پذیر محدود می شود) پیشنهاد می شود.
اجرای مداخلات تغذیه ای باید به صورت مرحله به مرحله از مراحل ساده به پیچیده باشد؛ مراحل آغازین شامل 1. بررسی درمان های پزشکی سندرم روده تحریک پذیر 2. بررسی علائم گوارشی (مدت زمان، شدت، تکرر) 3. ارزیابی وضعیت تغذیه ای و دریافت غذایی 4. بررسی دریافت مکمل ها (ویتامین، مواد معدنی، چربی، پری بیوتیک ها و پروبیوتیک ها و مواد گیاهی) 5. بررسی درمان های ذهنی و روانی
ارزیابی
جهت تشخیص سندرم روده تحریک پذیر به علائم گوارشی توجه می شود؛ همچنین برای نوع IBS نیز، الگوی غالب دفع در نظر گرفته می شود.
اگر فردی احساس ناراحتی و درد در ناحیه شکمی را برای مدت حداقل سه روز در ماه، در طی سه ماه گذشته داشته باشد و حداقل 2 مورد از علائم زیر را داشته باشد؛ مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر است:
- بهبود درد با خروج مدفوع
- تغییر در تعداد دفعات دفع مدفوع با شروع عارضه
- تغییر در ظاهر و قوام مدفوع با شروع عارضه
انواع متفاوت سندرم روده تحریک پذیر بر اساس شکل مدفوع
- سندرم روده تحریک پذیر به همراه یبوست: در این نوع از IBS، دفع مدفوع در هفته، کمتر از سه بار بوده و مدفوع ظاهری سفت دارد.
- سندرم روده تحریک پذیر به همراه اسهال: در این نوع از IBS، دفع مدفوع در هر روز بیشتر از سه بار بوده و مدفوع آبکی بوده و فرد نیاز شدیدی به دفع دارد.
- سندرم روده تحریک پذیر با ترکیبی از علائم: در این نوع از IBS، در بعضی از اوقات مدفوع ظاهری سفت و در بعضی از مواقع ظاهری آبکی دارد.
- گونه ای نامشخص از سندرم روده تحریک پذیر: در این نوع از IBS، مدفوع ویژگی های کافی هیچ کدام از گونه های بالا را ندارد و به همین خاطر در گونه ای متفاوت طبقه بندی می شود.
فیبر
ترکیبی از فیبر محلول و نامحلول برای درمان یبوست مناسب می باشد. افزایش فیبر نامحلول در رژیم غذایی افراد، خصوصا در بیماران بدون یبوست، می تواند علائم IBS را تشدید کند.
آب و نوشیدنی ها
مصرف مقادیر کافی مایعات در این افراد توصیه می شود؛ خصوصا هنگامی که مکمل یاری با فیبر به شکل پودر صورت گرفته باشد.
مشکلات و تظاهرات
دل پیچه
در صورت بروز دل پیچه، مصرف عوامل ضد اسپاسم، ضد افسردگی های سه حلقه ای و عوامل نگهدارنده سروتونین و افزایش دهنده سروتونین تجویز می شود.
یبوست
توصیه های علمی برای رفع یبوست
درمان اصلی تغذیه ای برای رفع یبوست، مصرف کافی فیبر محلول و نامحلول علاوه بر مصرف کافی مایعات است. فیبر همچنین مدفوع را نرم و دفع آن را آسان تر می کند. اکثر کودکان و بزرگسالان، تنها نصف مقدار فیبر توصیه شده را مصرف می کنند. بهترین روش تامین فیبر، مصرف آن در قالب غلات کامل، میوه ها، سبزی ها، حبوبات، دانه ها و آجیل است. (در افراد مبتلا به بیماری های عصبی- عضلانی، سندرم عدم تحرک، مصرف کننده های طولانی مدت داروهای مسکن، بیماری سطح تحتانی لگن و سایر بیماری های شدید دستگاه گوارش مصرف رژیم پرفیبر توصیه نمی شود. در یکسری از موارد مانند بیماری های عصبی- عضلانی، راه درمان استفاده از مسهل است.)
توصیه های اصلی برای رژیم پرفیبر:
- افزایش مصرف نان تهیه شده از غلات کامل، غلات و سایر محصولات به میزان11-6 سروینگ کامل در روز
- افزایش مصرف میوه ها، سبزی ها، حبوبات، آجیل و دانه های خوراکی به میزان 5-8 سروینگ در روز
- مصرف غلات صبحانه حاوی فیبر بالا، گرانولها و حبوبات برای تامین روزانه 25 گرم فیبر در زنان و 38 گرم فیبر در مردان
- افزایش مصرف مایعات به میزان حداقل 2 لیتر در روز، توصیه می گردد.
مصرف چنین رژیمی می تواند منجر به افزایش وزن مدفوع، میزان آب موجود در مدفوع و تولید گاز گردد؛ میزانی از فیبر که می تواند منجر به ایجاد علائم بالینی گردد؛ در افراد بسته به سن و وجود بیماریهای دستگاه گوارش متغیر می باشد.
مصرف 8 لیوان مایعات 8 اونسی (2 لیتر) برای تسهیل اثربخشی رژیم پرفیبر توصیه می گردد.
توصیه های تجربی
خوردن آلو
این میوه خوشمزه به عنوان بهترین داروی طبیعی برای برطرف شدن یبوست در افراد شناخته شده است. آلو سرشار از فیبر بوده و حاوی سوربیتول که یک درمان برای بهبود و یا برطرف کردن یبوست است؛ می باشد. آلو همچنین سبب پایین آمدن سطح کلسترول می شود.
ورزش و فعالیت بدنی
عدم تحرک و ورزش می تواند منجر به یبوست شود. استرس یکی از عوامل به وجود آورنده ی یبوست می باشد؛ که با انجام فعالیت های ورزشی می توان بر آن غلبه کرد.
بین وعده های غذایی و ورزش حداقل یک ساعت فاصله بیندازید تا بدن فرصت هضم غذا را داشته باشد. 15-20 دقیقه پیاده روی در طی سه بار در هفته می تواند در کاهش یبوست موثر باشد.
استفاده از داروهای مسهل
استفاده از این داروها موجب بهبود موقت یبوست می شود؛ اما به عنوان یک راه حل دائمی و موثر و بدون تجویز پزشک نمی توان از آنها استفاده نمود. یکسری از داروها به عنوان "stool softener" در بازار وجود دارند که برای بهبود یبوست به کار گرفته می شوند. این گروه از داروها به مدفوع اجازه می دهند که آب بیشتری از روده بگیرد و از سخت شدن مدفوع جلوگیری می کنند و درنتیجه مدفوع راحت تر و سریع تر از بدن خارج می شود. این گروه داروها نیز باید با تجویز پزشک و در کوتاه مدت مورد استفاده گیرند.
اسهال
توصیه های علمی برای رفع اسهال
مصرف پروبیوتیک می تواند منجر به بهبود اسهال گردد. مکمل یاری با پروبیوتیک ها می تواند منجر به کاهش عود عفونت مرتبط با دیفیسیل و اسهال مرتبط با آنتی بیوتیک درمانی گردد؛ با اینحال یافته های مرتبط، برای در نظر گرفتن این مکمل یاری به عنوان درمان اصلی اسهال کافی نمی باشد.
پس از تشخیص عامل پدید آورنده اسهال، به عموان اولین گام، جایگزینی مایعات و الکترولیت های از دست رفته با مصرف آب گوشت، محلول های الکترولیتی، آب سبزیجات و مایعات ایزوتونیک صورت می گیرد.
استفاده از رژیم های محدود کننده ای نظیر "BRAT" که شامل موز، برنج، سس سیب و نان تست بوده؛ کفایت تغذیه ای کافی را نداشته و استفاده از آن ها در بیماری اسهال حاد توصیه نمی گردد.
در گام بعد، کربوهیدرات های نشاسته ای مانند غلات، نان ها، گوشت های کم چربی و مقادیر کم سبزیجات و میوه جات می توانند به رژیم اضافه شوند و نهایتا چربی ها مصرف شوند.
قندهای الکلی، لاکتوز، فروکتوز و مقادیر زیاد ساکارز، می توانند منجر به اسهال اسموتیک شوند. مصرف کافئین و نوشیدنی های الکلی نیز، در این دوره محدود می شود.
مصرف کمتر از 12-6 گرم لاکتوز، 15-10 گرم فیبر نامحلول، قندهای الکلی کمتر از 10 گرم در روز، کمتر از 25-20 گرم فروکتوز در روز، کمتر از 50-25 گرم ساکارز در روز توصیه می گردد.
استفاده از حداقل مقدار فیبر و یا رژیم کم باقیمانده در این افراد، ندرتا پیشنهاد می گردد؛ استفاده از یک رژیم عادی قابل تحمل با مقادیر متوسط فیبر در این گروه از بیماران، توصیه می گردد. استفاده نسبتا کم و متعادل ترکیبات پره بیوتیک و فیبرهای محلول مانند پکتین و صمغ ها، می تواند حرکت در خلال روده را کند نماید.
با شروع بهبود اسهال، مصرف مقادیر بیشتر فیبر ممکن است به اصلاح عملکرد طبیعی مخاط، افزایش جذب آب و الکترولیت ها و افزایش قوام مدفوع کمک کند.
درمان دارویی اسهال
امکان تجویز داروهایی مانند لوپیرامید، دیفنوکسیلت همراه با آتروپین وجود دارد.
افزایش باکتری های روده
در صورت بروز این عارضه آنتی بیوتیک درمانی در فرد، آغاز می گردد.
علائم عمومی
برای بهبود علائم عمومی این سندرم از روان درمانی (درمان رفتاری- شناختی) و مصرف روغن نعناع، پره بیوتیک و پروبیوتیک بهره گرفته می شود.
مواد غذایی مجاز و غیرمجاز
برای تنظیم رژیم غذایی عاری از" FODMAP"، باید گروه های زیر را در رژیم غذایی محدود کنیم.
- مواد غذایی با فروکتوز بالا
میوه ها: سیب، گلابی، انبه، هندوانه، گیلاس، انجیر
سبزیجات: مارچوبه، کنگر، نخود شیرین
مواد افزودنی و شیرینیجات: عسل، شربت ذرت، نکتارهای صنعتی، آبمیوه های تغلیظ شده
- مواد غذایی با لاکتوز بالا
شیر (گاو، بز، گوسفند)، بستنی، پنیرهای نرم مانند ریکوتا (یک نوع پنیر ایتالیایی است که معمولاً از شیر گوسفند و به وسیله باقیمانده آب پنیر پس از تولید پنیر تهیه می‌شود.) ، پنیر کاتیج (نوعی پنیر مشهور در اروپای مرکزی که نرم و با رایحه ملایمی است که از شیر گاو تهیه و تولید می‌گردد.) و پنیر خامه ای
- مواد غذایی با الیگوساکارید بالا
میوه: شلیل، خرمالو، هندوانه، هلو
سبزیجات: کنگر، سیر، تره فرنگی، پیاز (انواع مختلف آن)، موسیر، پیازچه
غلات: گندم، جو بارلی و محصولات جو
حبوبات: نخود فرنگی، عدس، لوبیاها، سویا، باقلا
مغزها: پسته، بادام هندی
- مواد غذایی با پلی ال بالا
میوه: سیب، زردآلو، گلابی، شلیل، هلو، آلو، آلو بخارا، هندوانه، تمشک
سبزیجات: گل کلم، قارچ، نخود فرنگی
شیرین کننده ها: سوربیتول، مانیتول، مالتیتول، گزیلیتول، پلی دکستروز، ایزومالت
دستورالعمل رژیم با " FODMAP" پایین
- در ابتدا مواد غذایی ذکرشده در بالا را در رژیم غذایی فرد محدود می کنیم؛ در صورتی که علائم کاهش پیدا نکرد، کلیه مواد غذایی بالا به مدت 6 الی 8 هفته حذف شوند.
- مواد غذایی با نسبت 1 به 1 فروکتوز به گلوکوز، تحمل می شوند مانند شکر.
- مواد غذایی که فروکتوز بالاتری دارند و یا به آن ها فروکتوز اضافه شده است باید حذف شوند.
- مواد غذایی با الیگوساکارید بالا در ابتدای اجرای رژیم به طور کامل حذف شوند.
- مواد غذایی با لاکتوز بالا و پلی ال بالا محدود شوند.
- در صورت برطرف شدن علائم بعد از 6 الی 8 هفته، مواد غذایی حذف شده به نوبت وارد رژیم می شوند.