شیرمادر تا پایان 6 ماهگی( البته با توجه به وضعیت رشدکودک) به تنهایی و بدون اضافه کردن هیچ نوع غذای کمکی، برای رشد طبیعی شیرخوار کافی است و شیرخوار نیازی به استفاده از هیچگونه ماده غذایی و آب ( حتی در مناطق گرمسیر) ندارد. پس از 6 ماهگي نيازهاي غذايي شيرخوار به تنهايي با شيرمادر برآورده نمي‌شود و لازم است علاوه بر شيرمادر، تغذيهكودك با غذاهاي نيمه جامد نيز شروع شود. اگر غذای کمکی به موقع شروع نشود کودک دچار سوءتغذیه، کوتاه قدی، و عواقب ذهنی نامطلوبی شده که در سالهای بعدی عمر قابل جبران نمی باشد. بعلاوه در این دوران تغذیه نامناسب موجب کاهش مقاومت نسبت به عفونت، افزایش شدت و طول مدت بیماری، و افزایش دفعات ابتلاء به بیماریهای عفونی می گردد و عفونتهای پیاپی سوءتغذیه را در آنان تشدید می کند.
- نکته کلیدی در تغذیه تکمیلی این است که همزمان با شروع غذای کمکی و تا پایان 12 ماهگی غذای اصلی شیرخوار هنوز شیرمادر است، لذا تغذیه با شیرمادر بطور مکرر و حتی به مقدار بیشتر و بر حسب تقاضا و تمایل شیرخوار در تمام شبانه روز و قبل از هر وعده غذای کمکی باید مورد توجه قرار گیرد.
- تغذيه تكميلي علاوه بر تأمين انرژي، دوران بسيار حساسي براي ايجاد عادات صحيح غذايي و استفاده از غذاي سفره خانواده است.
خطرات زود شروع کردن تغذيه تكميلي :
- چون دستگاه گوارش كودك هنوز تكامل نيافته، با كوچكترين آلودگي به علت عدم رعايت بهداشت امكان ابتلاء به عفونت‌ها از جمله اسهال افزايش مي‌يابد و باعث كاهش يا توقف رشد شيرخوار مي‌شود.
- ابتلاء به سوءتغذیه و عدم رشد کافی(چون با دادن غذای کمکی که در مقایسه با شیرمادر از انرژی و مواد مغذی کمتری برخوردار است کودک از یک وعده شیرمادر محروم می شود و امکان ابتلای او به تأخیر رشد و سوءتغذیه افزایش می یابد).
- کاهش زمان مکیدن پستان مادر توسط کودک و در نتیجه کاهش تولید و ترشح شیر
- احتمال بروز حساسیت به بعضي از مواد غذايي در كودك
خطرات دیر شروع کردن غذاي كمكي:
- کندی یا توقف رشد کودک ( زیرا معمولاً شیرمادر به تنهایی قادر به تأمین نیازهای تغذیه ای کودک از پایان 6 ماهگی به بعد نیست).
- مشکل پذیرش غذا توسط شیرخوار ( در صورت تأخیر در شروع غذاي كمكي كودك تمايل خود را به خوردن غذاهاي ديگر و امتحان كردن مزه و طعم‌هاي جديد از دست مي‌دهد).
- به تعویق افتادن تكامل عمل جويدن در کودک(در نتیجه تا پایان یکسالگی كودك غذاي ديگري جز شيرمادر و يا مايعات را نمي‌خورد كه اين خود منجر به كم غذايي، اختلال رشد و سوءتغذيه مي‌شود).
- بطورکلی عدم شروع بموقع تغذیه تکمیلی در کودکان غالباً باعث تأخیر رشد در 6 ماهه دوم و سوءتغذیه شدید در سال دوم زندگی می گردد.
اصول كلي كه بايد در مورد تغذيه تكميلي رعايت شوند عبارتند از:
1 ـ مواد غذايي بايد از نظر مقدار و نوع به تدريج به غذاي شيرخوار اضافه شود.
2 ـ ابتدا از يك نوع غذاي ساده شروع و به تدريج مخلوطي از چند نوع غذا داده شود.
3 ـ از مقدار كم شروع و به تدريج بر مقدار آن افزوده شود.
4 ـ بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف حدود 7ـ 5 روز فاصله لازم است. زيرا شيرخوار بايد به يك نوع غذا عادت كند و بعد غذاي جديد اضافه شود. اضافه كردن يك به يك مواد سبب مي‌شود اگر كودك ناسازگاري به يك ماده غذايي داشته باشد شناخته شود و بتوان آن را از غذای کودک حذف كرد. همچنين دستگاه گوارش كودك فرصت پيدا كند تا به غذا عادت كند
5 - ابتدا بايد غذا رقيق تر تهيه شود به طوري كه غلظت آن كمي‌بيشتر از شير مادر باشد، سپس به تدريج بر غلظت آن افزوده شود. سفت كردن تدريجي غذا سبب ياد گرفتن عمل جويدن مي‌شود.
6 - اگر در شروع غذاي تكميلي، شيرخوار به غذاي خاصي بي‌ميل بود، نبايد در خوردن آن پافشاري كرد و مي‌توان يك تا دو هفته آن غذا را حذف و سپس دوباره به او داد.
7- همزمان با شروع تغذیه تکمیلی، آب جوشیده خنک به دفعات و حجم مورد علاقه شیرخوار، و همچنین دادن قطره آهن ضروری است ( بهتر است قطره آهن را در قاشق چکانده و بین دو وعده شیر مادر، به کودک داده و بلافاصله به او قدری آب داد تا دندانهایش تمیز شود).
8- قبل از یکسالگی از افزودن شکر، نمک و هرگونه چاشنی و ادویه به غذاهای کمکی پرهیز شود ( افزودن شکر ← عادت کردن کودک به مزه شیرین، همچنین پوسیدگی دندانها و چاقی در بزرگسالی