دیابت
در تنظیم رژیم غذایی افراد مبتلا به دیابت، باید به میزان کربوهیدرات مصرفی برای پیشگیری از بالا رفتن قند خون و افت قند خون توجه شود.
در افراد پره دیابتی که در معرض ابتلا به دیابت هستند؛ کاهش وزن متوسط به میزان 7% وزن بدن و کاهش دریافت انرژی و چربی توصیه می گردد.
در افراد دیابتی، کاهش بیش از 5% وزن سبب بهبود پایدار A1C (میانگین قند خون در دو تا سه ماه گذشته) می شود. در حالیکه کاهش وزن هایی کمتر از این مقدار باعث بهبودی پایدار یکساله نمی گردد. آزمایش هموگلوبینA1C حداقل دو بار در سال برای افرادی که تحت درمان بوده و به اهداف درمانی مرتبط با کنترل قند خون دست یافته اند؛ انجام می شود. A1C (میانگین قند خون در دو تا سه ماه گذشته) کمتر از 7%، با کاهش عوارض قلبی عروقی ناشی از دیابت، و کاهش ریسک بروز بیماری های عروق بزرگ بدن همراه است.
زنان باردار مبتلا به دیابت
برای تعیین انرژی مورد نیاز این گروه، وزن آنان به دقت پایش می گردد. در طول این دوره توزیع کربوهیدرات و انرژی در بین وعده های غذایی، براساس عادات غذایی زن باردار و نحوه تنظیم قند خون او انجام می گیرد. زمان تزریق انسولین در زنان باردار مبتلا به دیابت باید با زمان دریافت مواد غذایی مطابقت داده شود؛ حفظ برنامه ای منظم و ثابت در مورد حجم و زمان دریافت غذا، به منظور پیشگیری از افت قندخون که در نتیجه حرکت دائم گلوکز (قند خون) از جفت به جنین ایجاد می شود، توصیه می گردد.
دیابت بارداری
دیابت بارداری به شرایطی گفته می‌شود که افزایش قند خون برای اولین بار، در طی دوران بارداری دیده شود. با توجه به عوارضی که دیابت برای جنین و مادر باردار می‌تواند داشته باشد، پیشگیری و کنترل دیابت در طی دوران بارداری ضروری است.
محدودیت متعادل کالری دریافتی به منظور کاهش سرعت افزایش وزن در زنان چاق و یا دارای اضافه وزن که مبتلا به دیابت بارداری هستند، توصیه می گردد. محدودیت کالری در حد متعادل می تواند از افزایش قند خون جلوگیری کند. دریافت انرژی کمتر از 1700-1800 کیلوکالری در روز برای این افراد توصیه نمی شود. در دوران بارداری الگوی افزایش وزن برای زنان مبتلا به دیابت بارداری، باید مشابه زنان غیردیابتی باشد.
دیابت سالمندان
در افراد سالمند مبتلا به دیابت، به خصوص افرادی که به مدت طولانی تحت مراقبت قرار گرفته اند؛ طراحی یک برنامه غذایی قابل اجرا به منظور تامین نیازهای تغذیه ای، دستیابی به وزن معقول و حفظ آن و کنترل قند خون لازم است. محدودیت های غذایی در سالمندان، در طولانی مدت توصیه نمی گردد؛ بلکه بهتر است یک برنامه منظم با ثابت نگه داشتن مقدار و زمان مصرف کربوهیدرات توصیه شود. بازه ی هدف HBA1C (میانگین قند خون در دو تا سه ماه گذشته) در افراد سالمند، کمتر از 7% می باشد. با این حال، در افراد سالمند که از بیماری های متفاوت، ناتوانی های جسمانی و امید به زندگی پایین رنج می برند؛ بازه ی کمتر از 8% نیز مناسب است.
ارزیابی
در ارزیابی رشد کودکان مبتلا به دیابت، اندازه گیری مرتب قد و وزن در هر سه ماه و گزارش آن در کارت رشد بسیار مهم می باشد.
بر اساس توصیه انجمن تغذیه آمریکا، افراد تحت درمان با انسولین، باید قبل از مصرف وعده ها و میان وعده های غذایی، گاهی در زمان خواب، قبل از ورزش، در زمان انجام کارهای حیاتی مانند رانندگی، در زمانی که به افت قند خون مشکوک هستند و بعد از درمان افت قند خون تا زمانی که قند خون طبیعی شود؛ قند خون خود را کنترل کنند.
کربوهیدرات ها
دریافت انرژی کل دارای اولویت مهم تری نسبت به منابع انرژی می باشد. هیچ درصد ایده آلی درمورد میزان دریافت کربوهیدرات، پروتئین و چربی برای تمام افراد دیابتی وجود ندارد؛ به همین خاطر دریافت متعادل درشت مغذی ها پیشنهاد می شود. ثابت بودن مقدار کربوهیدرات دریافتی در وعده ها و میان وعده های غذایی در هر روز، سبب کنترل بهتر قند خون می شود.
مقدار مجاز توصیه شده کربوهیدرات برای بزرگسالان مبتلا به دیابت، 130 گرم در روز یا 40-55% کالری دریافتی روزانه است. بسیاری از راهنماهای رژیمی پیشنهاد می کنند که دریافت کربوهیدرات باید 50-60% مواد مغذی دریافتی را تشکیل دهد. رژیم های کم کربوهیدرات که با محدودیت مصرف کربوهیدرات به مقدار کمتر از 130 گرم در روز مواجه هستند؛ توصیه نمی گردد. مقدار کالری دریافتی از فروکتوز باید به کمتر از 20% انرژی دریافتی روزانه برسد.
مصرف کربوهیدرات در دیابت بارداری
کربوهیدرات ها در بین سه وعده غذایی با حجم کم تا متوسط و 2 الی 4 میان وعده در طول روز پخش می شوند. تمام زنان باردار به حداقل 175 گرم کربوهیدرات در طول روز نیاز دارند. مصرف میان وعده ی آخر شب جهت پیشگیری از تشدید حالت کتوزیس در نیمه شب مورد نیاز است. این زنان باید 30 گرم کربوهیدرات در وعده صبحانه مصرف کنند. برای ارضای گرسنگی می توان از غذاهای پروتئینی استفاده کرد، زیرا میزان قند خون را افزایش نمی دهند.
پروتئین
15-20% کالری دریافتی روزانه این افراد از منابع پروتئینی تامین می شود. یکی از عوارض دیابت، بروز مشکلات کلیوی است؛ در صورتی که افراد دیابتی در مراحل ابتدایی بیماری کلیوی باشند؛ سطح پروتئین دریافتی به 1-8/0 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز کاهش یافته و در صورتی که افراد در مراحل پیشرفته تر بیماری کلیوی باشند؛ سطح پروتئین دریافتی به 8/0 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن کاهش می یابد.
مصرف پروتئین سویا برخلاف پروتئین های حیوانی دارای اثرات سودمندی می باشد، اگرچه نیاز به پژوهش های بیشتری در این رابطه است.
چربی
الگوی غذایی با دریافت بالای اسیدهای چرب اشباع و اسیدهای چرب ترانس، احتمال بروز مقاومت به انسولین و دیابت نوع 2 را افزایش می دهد. در حالیکه افزایش دریافت اسیدهای چرب غیر اشباع ارتباط معکوسی با ریسک ابتلا به دیابت نوع 2 دارد.
جایگزینی اسید های چرب تک غیر اشباع و چند غیر اشباع با اسیدهای چرب اشباع و ترانس، توصیه می شود. میزان مصرف توصیه شده ی اسیدهای چرب اشباع، کلسترول و اسیدهای چرب ترانس در افراد دیابتی مشابه سایر افراد می باشد.
مصرف غذاهای غنی از اسیدهای چرب تک غیر اشباع، سبب بهبود فاکتورهای خطر بیماری های قلبی در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 شده و کنترل بهتر قند خون را به همراه دارد.
فیبر
مصرف 25 گرم فیبر در روز برای زنان و 38 گرم فیبر در روز برای مردان توصیه می شود.
ویتامین ها
مصرف مکمل مولتی ویتامین در بیمارانی که رژیم خیلی کم کالری دریافت می کنند، گیاهخواران مطلق، بیماران سالمند، زنان حامله یا شیرده، افراد با کنترل ضعیف قند خون و افرادی که داروهای تغییر دهنده متابولیسم مواد مغذی را مصرف می کنند؛ توصیه می شود.
مکمل یاری با ویتامینE نشان داده است که مصرف این مکمل اثر سودمندی بر بهبود وضعیت قلبی عروقی، بیماری های عروق بزرگ و یا کنترل قند خون در بیماران دیابتی و بیماران قلبی عروقی، نداشته است.
ویتامین های ,B1 B6 و B12 گاهی برای درمان اختلالات عصبی محیطی دیابتیک استفاده می گردد.
مواد معدنی
مکمل یاری با کلسیم در صورتی که دریافت روزانه کلسیم کمتر از 1-1/5 گرم باشد؛ کاربرد دارد. مصرف این مکمل خصوصا در افراد سالمند کاربرد ویژه ای دارد.
دارچین
مصرف دارچین می تواند پاسخ دهی بدن به انسولین را افزایش داده و میزان سنتز گلیکوژن را نیز بالا ببرد. مطالعات نشان داده اند؛ که استفاده کوتاه مدت از دارچین به مقدار 1-6 گرم در روز، اثر متوسط (5-24%) در کاهش قند خون ناشتا دارد.
خربزه تلخ
خربزه تلخ، یک نوع مکمل گیاهی است که می تواند مقاومت به انسولین را بهبود بخشد.
شنبلیله
مکمل گیاهی شنبلیله باعث افزایش ترشح انسولین می گردد.
کروم، منیزیم، ویتامین D
در حال حاضر شواهد کافی در حمایت از مصرف روتین ریزمغذی هایی مانند کروم، منیزیم، ویتامین D و سایر مکمل های گیاهی برای درمان دیابت وجود ندارد.
فیبر
مصرف غلات کامل و فیبرها خطر بروز دیابت را کاهش می دهند. افزایش مصرف غلات کامل و فیبرها، حساسیت انسولینی و ترشح کافی انسولین را بهبود می بخشند.
اهداف رژیم درمانی در دیابت
هدف از رژیم درمانی در دیابت، کاهش متوسط 1-2% میزان HBA1C (میانگین قند خون در دو تا سه ماه گذشته) در طی 3 الی 6 ماه است؛ همچنین بهبود شاخص های آزمایشگاهی مربوط به پروفایل لیپیدی، کاهش فشار خون، کاهش وزن، کاهش نیاز به دارو درمانی و کاهش خطر بروز عوارض ناشی از دیابت و پیشرفت آنها؛ از سایر اهداف رژیم درمانی هستند.
ورزش در بیماران دیابتی
حجم حداکثر اکسیژن مصرفی در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2، کمتر از افراد عادی است؛ بنابراین این افراد به برنامه ی ورزشی تدریجی تری نیاز دارند.
انجام حرکات ورزشی در مبتلایان به دیابت که فشار خون بیشتر ازmmHg 200-180 دارند؛ ممنوع است زیرا ورزش در افراد دیابتی بیشتر از افراد غیر دیابتی، فشار خون را افزایش می دهد.
انجام ورزش در این افراد باید شامل نرمش های لازم جهت گرم کردن بدن، سر و گردن باشد. ساده ترین فعالیت توصیه شده، پیاده روی است که اکثر بیماران قادر به انجام آن هستند. انجمن دیابت آمریکا برای کنترل بهتر قند خون و کاهش ریسک بیماری های قلبی عروقی، حداقل 150 دقیقه در هفته ورزش هوازی با شدت متوسط یا حداقل 90 دقیقه در هفته ورزش هوازی شدید را توصیه می کند؛ همچنین این فعالیت های ورزشی باید طی حداقل 3 روز در هفته انجام شده و بیشتر از دو روز بین دو بار ورزش فاصله ایجاد نشود. انجام ترکیبی از ورزش های هوازی و مقاومتی در افراد مبتلا به دیابت دارای تاثیرات بسیار سودمندی می باشد.
در مادران بارداری که با دیابت بارداری مواجه هستند؛ پیاده روی سریع پس از صرف غذا توصیه می گردد.
تغذیه در ورزش
در طول ورزش، مصرف 15 گرم کربوهیدرات اضافه به ازای هر 60-30 دقیقه فعالیت (بسته به شدت ورزش)، توصیه می شود. در ورزش های متوسط که کمتر از 30 دقیقه به طول می انجامند، نیازی به مصرف کربوهیدرات اضافی نیست.
مصرف کربوهیدرات بلافاصله پس از ورزش ذخایر گلیکوژنی کبد و عضله را بازیابی می کند. مصرف کربوهیدرات بلافاصله پس از ورزش در ورزشکاران دیابتی، جهت پیشگیری از افت قند خون دیررس اهمیت ویژه ای دارد.
دستورالعمل مصرف انسولین در هنگام انجام فعالیت های ورزشی
در اکثر افراد دیابتی کاهش 1 الی 2 واحد از انسولین سریع و یا کوتاه اثر، در هنگام انجام فالیت های ورزشی مفید خواهد بود. ورزش های شدیدتر نیاز به کاهش بیشتری در دوز انسولین مصرفی دارند. معمولا در ورزش های متوسط تا شدیدی که 60-45 دقیقه زمان می برند؛ افت قند خون اتفاق می افتد.
سایر توصیه های ورزشی
ورزش هوازی شامل حرکات ریتمیک، تکراری و مداومی می باشد که در هربار حداقل 10 دقیقه به طول می انجامند؛ مانند پیاده روی، دوچرخه سواری، شنا و... .
ورزش مقاومتی شامل ورزش هایی است که نیاز به قدرت عضلانی برای جابه جایی وزن دارند در این نوع ورزش ها، فعالیت های بدنی با کمک مقابله با مقاومت وزنی انجام می گیرند.
ورزش قسمت جدانشدنی از طرح درمان برای بیماران دیابتی است. ورزش در تمام بیماران دیابتی حساسیت به انسولین را بالا برده، ریسک فاکتورهای قلبی عروقی را کاهش داده، وزن این افراد را کاهش داده و احساس سلامتی روانی بهتری را ایجاد می کند. انجام حرکات ورزشی در افراد مبتلا به دیابت نوع دو، با کاهش مقاومت به انسولین و افزایش حساسیت به انسولین، قند خون را به طرز چشمگیری کنترل می کند. انجام ورزش مداوم در مدت زمان حداقل 8 هفته، منجر به کاهش شاخص آزمایشگاهی A1C می گردد. انجام ورزش های مداوم اثرات هورمون های ضد انسولینی را کاهش داده و سبب موفقیت در کنترل قند خون می شود.